هفته نامه تجارت فردا

متاسفانه دولت‌ها تاکنون به وعده‌هایی که در صنعت نان داده‌اند به هیچ عنوان عمل نکرده‌اند. در زمینه ایجاد تقاضای موثر برای این صنعت، مقرر شده بود که نان‌های مصرفی بیمارستان‌ها، مراکز نظامی و انتظامی از سوی تولیدکنندگان نان تامین شود. این در حالی است که در مدارس هم قرار بود نان غنی‌شده در راستای فرهنگ‌سازی توزیع شود؛ اما وزارت آموزش و پرورش این اقدام را فقط به مدت دو سال عملی کرد. به طور کلی این مراکز برای تامین نان مورد نیازشان، به جای دریافت سهمیه آرد، مبلغ در نظر گرفته‌شده را به صورت یارانه پرداخته و نان مصرفی را از واحدهای صنعتی تهیه می‌کردند. بر اساس این برنامه‌ریزی‌ها از این طریق شرایط تقاضای این مراکز وارد بخش نان صنعتی می‌شد، اما متاسفانه این روند به دلیل عدم نظارت بر این منابع راهی بخش‌های نامعلومی شد و به بخش نان صنعتی تزریق نشد. از سوی دیگر در راستای شکل‌گیری صنعت کلان در حوزه تولید نان قرار شد واحدهای نان سنتی تجمیع شوند و به شکل تعاونی‌های عرضه نان درآیند. با تجمیع این واحدها، عرضه نان سنتی از حالت پراکنده و غیرصنعتی، به حالت متمرکز و تولید در مقیاس انبوه تبدیل می‌شد و فروشگاه‌های بزرگ نان سنتی به عرضه نان می‌پرداختند. البته این برنامه‌ها در حالی مطرح شد که حتی قرار بود مجوز احداث نان سنتی هم دیگر صادر نشود، اما برخلاف وعده داده‌شده هم به نان سنتی و هم به نان صنعتی پروانه تولید دادند. این عمل موجب شکل‌گیری رقابتی نابرابر در صنعت تولید نان کشور شد که هم مصرف‌کننده و هم تولیدکننده از پیامدهای آن متضرر شدند.

اعطای یارانه به واحدهای نان سنتی و عدم نظارت بر منابع تخصیص‌یافته این صنعت، مشکلاتی بر سر راه واحدهای نان صنعتی ایجاد کرده است. یکی از عمده‌ترین مشکلات این بخش این است که واحدهای صنعتی با انبوهی از هزینه‌ها روبه‌رو شدند که قیمت نهایی محصولات آنها را در مقایسه با نان سنتی با افزایش روبه‌رو کرده است. نه‌تنها سهمیه آرد به تولیدکنندگان نان‌های صنعتی تعلق نمی‌گیرد، بلکه آنان باید نان تولیدشده در شهرک‌های صنعتی را بسته‌بندی کرده و به محل‌های مورد تقاضا نیز حمل کنند. این در حالی است که بعد از طی کردن این مراحل، تولیدکنندگان نان صنعتی باید محصولات خود را به قیمتی ارائه کنند که سوپرمارکت‌ها نیز در ازای فروش آنها بتوانند سودی به دست آورند. زمانی که این هزینه‌ها با هزینه اولیه تولید نان جمع شود، مشاهده می‌شود که 50 درصد از قیمت نهایی نان را همین موارد تشکیل می‌دهند. حال باید بررسی کرد در طرف مقابل که نان‌های سنتی قرار دارند، وضعیت به چه شکلی است. نان‌های سنتی که در محله‌های مختلف مستقر هستند، آرد یارانه‌ای خود را با قیمتی پایین‌تر دریافت می‌کنند و نان تولیدشده را بدون هزینه بسته‌بندی، حمل‌ونقل و هزینه واسطه‌ای (مثل سوپرمارکت‌ها) به دست مشتریان می‌رسانند. این اختلاف شکل‌گرفته در نظام تولید و توزیع صنعت نان، نتیجه‌ای جز تولید نان ارزان‌قیمت در نانوایی‌های سنتی در پی نخواهد داشت. در این بین قیمت نان از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که نان کالای ضروری و مصرفی به شمار می‌رود که به صورت روزانه بر سر سفره تمام خانوارهای ایرانی قرار می‌گیرد. در این شرایط انگیزه افراد به سمت خرید نان ارزان‌تر منحرف می‌شود و بدون شک نان‌های صنعتی به دلیل قیمتی بالاتر بازنده رقابت با نان‌های سنتی خواهند بود. اما در کنار این رقابت قیمتی نابرابر، مصرف‌کنندگان نیز به لحاظ بهداشتی متضرر خواهند شد. چرایی این موضوع به وجود واحد کنترل کیفیت و آزمایشگاه‌ها در واحدهای تولیدی نان بازمی‌گردد. واحدهای تولیدی نان صنعتی مجهز به آزمایشگاه و واحد کنترل کیفیت هستند اما مغازه‌های کوچک واحدهای سنتی نان از این سیستم برخوردار نیستند. این موضوع نتیجه به کارگیری یک سیاست نامناسب است که صنعت نان صنعتی را با مشکلات زیادی مواجه ساخته و راه را برای توسعه آن سنگلاخی کرده است.

مشکلات صنعت نان، تنها از نابرابری‌ها نشات نمی‌گیرد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته مقرر شد آب، برق، گاز و بیمه واحدهای صنعتی نیز مشابه واحدهای سنتی باشد که این وعده نیز تاکنون محقق نشده است. این در حالی است که سهم کارفرمایان در واحدهای سنتی به‌صورت یارانه‌ای از سوی دولت پرداخت می‌شود که متاسفانه در واحدهای صنعتی این امر میسر نشد.

نان سنتی با ذائقه ایرانی به روش صنعتی و شناسنامه‌دار نیز تولید می‌شود، اما تبعیض یارانه‌ای بین این نان با نمونه سنتی، موجب کوچک شدن این بخش در صنعت کشور شده است. بر اساس آمارهای منتشرشده در این صنعت، تنها 30 درصد از ظرفیت تولیدی این بخش در حال حاضر به کار گرفته شده است. دولت باید در اهدای یارانه نان رویکرد خود را تغییر دهد و به جای نان سنتی به نان صنعتی یارانه تخصیص دهد. احیای صنعت نان در مقیاس بزرگ بدون شک زمینه‌ساز افزایش اشتغال و توسعه این صنعت در کشور خواهد شد. می‌توان گفت بخش نان‌های صنعتی در ایران نوپا هستند و برای رشد و توسعه به حمایت‌هایی مانند اعطای یارانه نیازمند خواهند بود تا بتوانند در چارچوب ظرفیت‌های خود اشتغال‌آفرینی کنند.